Vastenavond is de dinsdag voor Aswoensdag en traditioneel het einde van de carnavals periode. Het wordt ook wel dikke dinsdag of Mardi Gras genoemd. Mardi Gras komt van oorsprong uit Franstalige streken verwant aan het Russische Maslenitsa. Tot dinsdagavond 24.00 uur mag er nog carnaval worden gevierd en is het nog toegestaan om zich te verkleden als ‘vastenavondgek’. In de katholieke traditie is klokslag middernacht, van dinsdag op woensdag, carnaval voorbij en begint de veertig dagen vastentijd tot het paasfeest.
Wanneer is Vastenavond?
| Vastenavond | Dag v/d week | Datum Vastenavond | Weeknummer | Dagen tot Vastenavond |
|---|---|---|---|---|
| Vastenavond 2024 | dinsdag | 13 februari 2024 | 7 | – |
| Vastenavond 2025 | dinsdag | 4 maart 2025 | 10 | 103 dagen |
| Vastenavond 2026 | dinsdag | 17 februari 2026 | 8 | 453 dagen |
| Vastenavond 2027 | dinsdag | 9 februari 2027 | 6 | 810 dagen |
| Vastenavond 2028 | dinsdag | 29 februari 2028 | 9 | 1195 dagen |
| Vastenavond 2029 | dinsdag | 13 februari 2029 | 7 | 1545 dagen |
| Vastenavond 2030 | dinsdag | 5 maart 2030 | 10 | 1930 dagen |
Limburg en vastenavond
In Limburg staat het gehele carnaval bekend als ‘vastelaovend(j)’. Dit is Limburgs voor vastenavond. De vastenavond zelf wordt ‘lèsten daag vanne vastelaovendj’ genoemd. Dit betekend in het Nederlands ‘laatste dag van de carnaval’. Ook wordt het carnavalsdinsdag genoemd en op deze dag vinden veel afsluitende activiteiten plaats, zoals het ‘Uulverbranje’ in Montfort. De letterlijke vertaling van ‘Uulverbranje’ is het verbranden van de uil. De carnavalsnaam voor de plaats Montfort is ‘De Ule’. Door de uil te verbranden in Montfort sluiten de Limburgers de carnaval af op Vastenavond.
Mardi Gras of Pancake Tuesday
In Noord-Holland wordt vastenvond Dikke Dinsdag genoemd. In veel Engelstalig landen heet deze dag onder andere Mardi Gras, Strofe Tuesday of Pancake Tuesday. Dit omdat er op deze dag traditioneel pannenkoeken worden gegeten. Op deze dag worden er vaak nog grote diners gegeven of gewoon een dag om samen te zijn en te genieten van een hapje en een drankje. De voorraadkast moet immers leeg zijn voordat de Vastentijd begint. Bij de boerenfamilies betekende dit doorgaans het opgebruiken van melk, meel en eieren, de juiste ingrediënten voor pannenkoeken. Vandaar de naam.
Uit notities uit de Middeleeuwen blijkt dat er al in de vroege jaren van de Middeleeuwen in/rond februari rituelen waren ter opwekking van de ingeslapen natuur. Vieringen met veel liederen ging vooraf aan de periode vlak voor de kerkelijke traditie Vasten. Dit kan de term ‘vastenavond’ waarschijnlijk verklaren. ‘Faseln’ is een Oud-Germaanse term, dit betekend zowel ‘vruchtbaarheid’ als ‘onzinnigheid bedrijven’. De Duitse naam voor Vastenavond is ‘Fasznacht’ of ‘Faszing’. Daar komt het woord ‘Faseln’ ook weer terug. Vanaf het einde van de Middeleeuwen zagen veel autoriteiten de Vastenavond, met maskers en spot van voornamelijk jongeren, als een bedreiging, Dit blijkt uit vele verboden en beperkingen die door grote Nederlandse steden werden opgelegd.